Wat is de meerwaarde van een samenlevingscontract?

Artikel van de maand: waarom wél een samenlevingscontract

In Nederland woont een groot deel van de stellen samen zonder dat er iets op papier staat. Er is dan geen huwelijk, geen geregistreerd partnerschap en ook geen samenlevingscontract. Zolang alles goed gaat, lijkt dat vaak geen probleem. Maar juist dán ontstaat bij ziekte, overlijden of een breuk veel gedoe, onzekerheid en soms zelfs financiële problemen.

In dit artikel van de maand legt Scheidingsplanner Gertjan Reijnders uit waarom een samenlevingscontract belangrijk is, wat je ermee regelt en waar je op moet letten als je het afsluit of als jullie uit elkaar gaan. Het doel is om je een helder beeld te geven van de gevolgen van wél of géén contract, zodat je een bewuste keuze kunt maken die bij jullie situatie past.

Wat is een samenlevingscontract?

Een samenlevingsovereenkomst is een contract tussen partners die samenwonen. Daarin leg je afspraken vast over geld, eigendommen, de woning, pensioen en soms ook de zorg voor kinderen. Het doel is vooral duidelijkheid en zekerheid: wie betaalt wat, van wie is welke bezitting, wat gebeurt er als je uit elkaar gaat of als één van jullie overlijdt?

Flexibiliteit

Het mooie van een samenlevingscontract is de flexibiliteit. Jullie bepalen zelf wat erin komt te staan, zolang het maar binnen de wettelijke kaders past. Zo kunnen jullie het contract helemaal afstemmen op jullie persoonlijke situatie en wensen. Denk aan afspraken over:

De verdeling van de dagelijkse kosten en vaste lasten.
Wie eigenaar is van welke spullen en hoe jullie omgaan met schulden.
De gezamenlijke woning en hypotheek.
De verzorging en opvoeding van jullie kinderen.
Afspraken over partnerpensioen en nabestaandenpensioen (als dat mogelijk is).

Jullie kunnen zelfs regelen wat er met de gezamenlijke woning gebeurt als één van jullie overlijdt, bijvoorbeeld via een ‘verblijvingsbeding’. Zo kan de achterblijvende partner gewoon in het huis blijven wonen.

Beperkingen

Maar let op: een samenlevingscontract heeft ook zijn beperkingen. In tegenstelling tot een huwelijk of geregistreerd partnerschap, ben je met alleen een samenlevingscontract niet automatisch elkaars erfgenaam. Zonder testament erft je partner dus niet vanzelf van jou. Ook is er meestal geen automatisch recht op partneralimentatie als jullie uit elkaar gaan, tenzij jullie dit heel specifiek in het contract hebben opgenomen. Hetzelfde geldt voor pensioen: recht op partnerpensioen moet expliciet geregeld zijn, anders bestaat dat recht vaak niet. En houd er rekening mee dat een samenlevingscontract invloed kan hebben op toeslagen, omdat jullie elkaars toeslagpartner worden.

De belangrijkste afspraken in jullie contract

In een samenlevingscontract komen vaak een aantal standaardonderwerpen aan bod. Dit zijn de ‘cruciale clausules’ die jullie helpen om alles goed te regelen:

Kostenverdeling: wie betaalt wat? Denk aan boodschappen, huur of hypotheek, verzekeringen en andere huishoudelijke uitgaven.
Gezamenlijke en individuele bezittingen: hoe verdelen jullie spullen en schulden? Vaak wordt er een inventarislijst gemaakt van gezamenlijke spullen en wordt duidelijk vastgelegd wat privébezit is. Ook afspraken over de verdeling bij scheiding of overlijden zijn hierin belangrijk.
Bankrekeningen: hoe gaan jullie om met gezamenlijke en individuele rekeningen, spaargeld en eventuele beleggingsrekeningen?
Gezamenlijke woning: wie is eigenaar en in welke verhouding? Wie betaalt mee aan de hypotheek en het onderhoud? En wat gebeurt er als jullie uit elkaar gaan of als één van jullie overlijdt?
Verblijvingsbeding: dit regelt dat de langstlevende partner automatisch het gezamenlijke aandeel in bepaalde bezittingen (zoals de woning) krijgt.
Verzorgingsplicht en alimentatie: jullie kunnen afspraken maken over de onderlinge verzorgingsplicht (levensonderhoud) en eventuele partneralimentatie, inclusief de hoogte, duur en voorwaarden.
Kinderen: als jullie kinderen hebben, is het belangrijk om afspraken te maken over ouderlijk gezag, voogdij, de verdeling van kosten en zorg, en de verblijfplaats van de kinderen.
Pensioen: afspraken over partnerpensioen of nabestaandenpensioen en wat er gebeurt als één van jullie overlijdt of met pensioen gaat.
Inboedel, einde contract en privacy: denk aan de verdeling van de inboedel, hoe het contract eindigt, een geschillenregeling (bijvoorbeeld via een mediator of rechter) en eventueel afspraken over Social Media en privacy.

De voor- en nadelen op een rijtje

Een samenlevingscontract heeft duidelijke voordelen:

Fiscale voordelen: jullie kunnen elkaars fiscale partner worden, wat gunstig kan zijn voor de belastingaangifte en toeslagen.
Duidelijkheid en zekerheid: jullie hebben heldere afspraken over eigendommen, kosten en rechten, mocht de relatie eindigen.
Regels rond de woning: met een verblijvingsbeding kan geregeld worden dat de gezamenlijke woning bij overlijden van één partner bij de ander blijft.
Op maat gemaakte afspraken: jullie kunnen veel zelf regelen en vastleggen, precies zoals het bij jullie past.

Maar er zijn ook nadelen waar je rekening mee moet houden:

Geen automatische erfgenamen: zonder testament ben je geen erfgenaam van elkaar.
Beperkt recht op partneralimentatie en pensioen: alimentatie en partnerpensioen bestaan niet automatisch; dit moet je écht zelf afspreken (en soms zijn er juridische beperkingen).
Mogelijke fiscale nadelen: je kunt rechten op toeslagen (zoals zorgtoeslag) verliezen, omdat je toeslagpartner wordt.
Erfbelasting: pas na een bepaalde tijd samenwonen (met of zonder contract) geldt de ruimere vrijstelling voor erfbelasting.

Meer zekerheid? Overweeg huwelijk of geregistreerd partnerschap

Wie toch meer wettelijke bescherming en automatische rechten wil, kan overstappen naar een huwelijk of geregistreerd partnerschap. Dan ben je bijvoorbeeld automatisch elkaars erfgenaam, geldt er een wettelijke zorgplicht en worden pensioenrechten meestal automatisch geregeld. Overstappen betekent dat je samen keuzes maakt (huwelijk of geregistreerd partnerschap), dit bij de gemeente regelt en de samenlevingsovereenkomst formeel beëindigt, vaak via de notaris. Zeker als er kinderen of veel vermogen zijn, is juridisch advies dan verstandig.

Uit elkaar gaan met een samenlevingscontract: waar let je op?

Als jullie relatie eindigt, is het extra belangrijk wat er in jullie samenlevingscontract staat. Dit zijn de belangrijkste aandachtspunten bij de ontbinding:

Woningverdeling

Bij een koopwoning: wie staat op de eigendomsakte? Wordt de woning verkocht, wordt de één uitgekocht, of is er een andere verdeling?
Bij een huurwoning: wie staat op het huurcontract? Kan één van beiden de huur overnemen?

Bezittingen, schulden en rekeningen

Alleen gezamenlijke bezittingen vallen onder het contract; privébezittingen blijven privé.
De inboedel, auto, spaargeld en eventueel huisdieren worden verdeeld zoals afgesproken.
Gezamenlijke bankrekeningen moeten worden opgeheven of verdeeld.
Gezamenlijke schulden worden verdeeld volgens het contract.

Kinderen en fiscus

Voor kinderen moeten gezag, omgang en kinderalimentatie goed geregeld worden, soms via de rechtbank.
Fiscaal partnerschap eindigt als je niet meer samenwoont, wat invloed heeft op belasting en toeslagen.

Vaak staat in het contract hoe de beëindiging formeel moet: bijvoorbeeld via een aangetekende brief of een schriftelijke verklaring. Ook moet je meestal je inschrijving bij de gemeente aanpassen en het contract bij de notaris laten ‘uitschrijven’ als het daar is opgesteld.

Problemen voorkomen met mediation

In de praktijk zien we helaas vaak dat er problemen ontstaan als partners uit elkaar gaan, vooral als afspraken niet duidelijk zijn. Denk aan ruzie over wie in de woning mag blijven, hoe de spullen verdeeld worden of financiële problemen als er geen partneralimentatie is afgesproken (kinderen hebben wél altijd recht op alimentatie).

Rechters kijken bij conflicten vooral naar:

Wat er precies in het samenlevingscontract is afgesproken.
Hoe duidelijk de scheiding is tussen privévermogen en gezamenlijk vermogen.
Eventuele gezamenlijke intenties en investeringen tijdens de relatie, soms aangeduid als een ‘natuurlijke verbintenis’.

Goede, schriftelijke afspraken en een heldere scheiding tussen privé en gezamenlijk vermogen voorkomen veel discussie.
Als jullie er samen niet uitkomen, kan mediation een uitkomst bieden. Een mediator is een onafhankelijke derde die jullie helpt om in gesprek te blijven en samen tot oplossingen te komen.

De mediator:

Begeleidt de gesprekken tussen ex-partners.
Helpt om afspraken te maken over de woning, financiën en kinderen.
Zorgt voor een veilige omgeving waarin emoties en wensen besproken kunnen worden.
Stimuleert jullie om zelf tot een oplossing te komen, in plaats van dat een rechter beslist.

Mediation is vooral zinvol als er veel emoties spelen, of als afspraken rond bezittingen, woning of kinderen onduidelijk zijn. Het kan veel tijd, geld en stress besparen.